Άγιος Δημήτριος, πολιούχος και προστάτης της Θεσσαλονίκης

Το θρησκευτικό συναίσθημα και οι ιστορικές μνήμες κυριαρχούν, όπως κάθε χρόνο, στη Θεσσαλονίκη από τις 26 έως τις 28 Οκτωβρίου. Σύμπας ο ελληνισμός, εντός και εκτός της ελληνικής επικράτειας, στρέφει και πάλι την προσοχή του στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, αναζητώντας ηθική ανάταση και ψυχική ανακούφιση.

Εντός ενός και μόνον τριημέρου η Θεσσαλονίκη τιμά τον πολιούχο και προστάτη της, Άγιο Δημήτριο, και εορτάζει δύο εξαιρετικά σημαντικές επετείους, αφενός της απελευθέρωσής της (Α’ Βαλκανικός Πόλεμος, Οκτώβριος 1912) και αφετέρου του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου.

Στις 26 Οκτωβρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλύτου, ο οποίος αγωνίστηκε για τη διάδοση της χριστιανικής πίστης ως αξιωματικός (ανθύπατος) του ρωμαϊκού στρατού και μαρτύρησε διά λογχισμού επί αυτοκράτορος Μαξιμιανού.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα από τον έπαρχο του Ιλλυρικού Λεόντιο, στη θέση όπου βρισκόταν ο τάφος του αγίου (εκεί είχε ιδρυθεί από τους θεσσαλονικείς χριστιανούς, μετά την έκδοση του Διατάγματος των Μεδιολάνων, το 313 μ.Χ., ένα μικρό προσευκτήριο προς τιμήν του συμπολίτη τους, μάρτυρα Δημητρίου). Μεγάλο μέρος του εν λόγω ναού καταστράφηκε από πυρκαγιά που εκδηλώθηκε μεταξύ των ετών 629 και 639.

Ο ναός επανοικοδομήθηκε διευρυμένος από τον επίσκοπο Ιωάννη, λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς και τους Νορμανδούς, μετατράπηκε δε σε τζαμί από τους Τούρκους επί σουλτάνου Βαγιαζήτ Β’.

Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο ναός λειτούργησε εκ νέου ως χώρος λατρείας και τιμής του Αγίου Δημητρίου.

Η μεγάλη πυρκαγιά της
Θεσσαλονίκης την 5η και 6η Αυγούστου 1917 μετέβαλε σε ερείπια τον ιστορικό ναό (διασώθηκαν απλώς λείψανα από τον εξαίρετο γλυπτικό και
ζωγραφικό διάκοσμό του), που αναστηλώθηκε εκ βάθρων το 1926 και κατά τα έτη
1946-1949.

Ο μεγαλοπρεπής ναός του πολιούχου και προστάτη της Θεσσαλονίκης, ένα από τα λαμπρότερα χριστιανικά αρχιτεκτονικά μνημεία, είναι μια πεντάκλιτη βασιλική με αμφικλινή στέγη, νάρθηκα, εγκάρσιο κλίτος και υπερώα επάνω από όλα τα κλίτη και το νάρθηκα.

Άγιος Δημήτριος: κόσμημα και καύχημα της Θεσσαλονίκης, ο κατεξοχήν λατρευτικός χώρος της πρωτεύουσας της Μακεδονίας.